Onbalans

Onbalans op het elektriciteitsnet: wat is het en waarom kost het geld?

Je staat er waarschijnlijk niet vaak bij stil, maar elke keer dat je de was doet, je elektrische auto oplaadt of je waterkoker aanzet, moet er evenveel stroom geproduceerd worden als er gebruikt wordt. Andersom werkt het ook: als jij met je zonnepanelen stroom teruglevert, moeten er op datzelfde moment ook voldoende afnemers zijn. Dat heet balans op het elektriciteitsnet. Maar wat gebeurt er als dit evenwicht er niet is? Dan ontstaat er onbalans.

Wat is onbalans precies?

Onbalans ontstaat wanneer er op een bepaald moment meer of minder stroom beschikbaar is dan we met z’n allen gebruiken.

Bijvoorbeeld als het plotseling hard gaat waaien en windmolens ineens veel stroom leveren, terwijl de vraag juist laag is. Of omgekeerd: als iedereen ’s avonds tegelijk gaat koken, terwijl er geen groene stroom beschikbaar is omdat het donker en windstil is.

Er zitten dus twee kanten aan onbalans: vraag (consumptie) en aanbod (productie). Beide kanten zijn de afgelopen decennia steeds flexibeler geworden en steeds lastiger te voorspellen, daarom is het bewaren van de balans op het net een complexe en dure operatie geworden. Gelukkig komen er steeds meer oplossingen om het net beter in balans te houden. In die zin is het alleen maar een fase waar we doorheen moeten, het opnieuw stabiliseren van het net.

Vraag en aanbod

Aan de vraagkant is veel veranderd: we leven steeds meer in een 24-uurs economie, waarbij altijd alles door moet gaan.

Dat was vroeger wel anders, doordeweeks en overdag waren bedrijven open en werkten mensen, ‘s nachts en in het weekend lag bijna alles stil. In die tijd is ook het verschil tussen piek- en daltarieven bedacht, die komen precies overeen met het ritme dat mensen destijds hadden. Dat ritme is nu zo veranderd dat we de traditionele piek- en daluren beter af zouden kunnen schaffen. Ook zijn veel mensen elektrisch gaan verwarmen (met een warmtepomp) of in een elektrische auto gaan rijden en ook bedrijven zijn massaal op elektriciteit overgestapt (ipv gas, benzine, diesel, enz.). Naar verwachting gaat dit de komende jaren alleen nog maar toenemen. Hebben we daar wel genoeg stroom voor en hebben we dat op de juiste momenten?

Bron: ChatGPT-4o

Dat brengt ons aan de aanbodkant, want ook daar zijn er grote maatschappelijke ontwikkelingen geweest. Zo’n 10 jaar geleden kwam bijna alle stroom in Nederland uit kolen- en gascentrales. Nu heeft ⅓ van de Nederlanders zonnepanelen op het dak en afgelopen jaar (2024) was er in totaal bijna 500 uren zoveel zonnestroom en windstroom beschikbaar dat we het niet eens op konden maken met z'n allen!

Het aanbod van elektriciteit is dus ook veranderd: van stabiele kolen- en gascentrales die altijd aan stonden, naar windparken en zonnepanelen die afhankelijk zijn van het weer.

En in Nederland weten we maar al te goed dat niets zo wisselvallig is als ….? Precies: het weer.

Voorspelbaarheid

Vraag en aanbod zijn dus steeds vaker niet in balans, maar er zit nog een lastige factor aan onbalans: de voorspellingen. Een kolencentrale is heel makkelijk te voorspellen: als je er altijd evenveel kolen in stopt, komt er evenveel stroom uit. De wind en zon laten zich helaas nog steeds veel moeilijker voorspellen en al helemaal niet controleren. In Nederland hebben we een stuk of 30 bedrijven die gelden als Balans Verantwoordelijke Partijen (BRP in het Engels). Die partijen maken namens de energieleveranciers in Nederland iedere dag een voorspelling van wat er de volgende dag gaat gebeuren op het stroomnet. Wat wordt de vraag en wat wordt het aanbod om 14.15 uur morgenmiddag? En om 14.30 uur? Van ieder kwartier moet van iedere aansluiting een voorspelling worden ingeleverd bij TenneT, die eindverantwoordelijk is voor de balans op het net. Nu vraag en aanbod steeds complexer zijn geworden, voel je ‘m misschien al aankomen: het maken van voorspellingen is er ook niet makkelijker op geworden. Bij elkaar maakt dit het een flinke uitdaging om de balans op het net te behouden.

Waarom is onbalans erg?

Als er flinke onbalans optreedt kan het zijn dat er onvoldoende elektriciteit is om iedereen te voorzien.

Bepaalde apparaten werken dan niet, ze gaan niet aan of ze draaien op een heel laag pitje. De andere kant op is ook een probleem: bij te veel elektriciteit op het net kunnen onze apparaten stuk gaan. Daarom hebben we hier in Europa ook afspraken over gemaakt: er moet altijd 50 Hertz op het net staan, dan kunnen fabrikanten garanderen dat hun apparaten goed werken. In de praktijk zal het dus niet voorkomen dat je apparaten zomaar niet aangaan of zelf overbelast worden. Maar dat gaat niet vanzelf, daar wordt hard voor gewerkt door onze netbeheerders en energieleveranciers!

Waarom kost onbalans geld?

Het herstellen van de balans kost geld omdat de netbeheerders en energieleveranciers extra maatregelen moeten nemen. De netbeheerder schakelt bijvoorbeeld snel centrales in of uit, koopt noodstroom in, of zet apparaten tijdelijk aan of uit bij grote bedrijven, vaak industrie. Dit alles brengt extra kosten met zich mee, die uiteindelijk via je energierekening bij jou terechtkomen.

De centrale netbeheerder die eindverantwoordelijk is voor het bewaren van de balans op het volledige Nederlandse elektriciteitsnet is TenneT. TenneT bepaalt voor ieder moment wat het kost om het net in balans te houden. Kijk maar eens naar onderstaand grafiekje, op sommige momenten kost dit wel 2,50 euro per kWh!

Bron: TenneT

Wat kun jij doen tegen onbalans?

Misschien denk je: “Wat kan ik nou doen aan zoiets groots als het stroomnet?” Best wel wat, eigenlijk.

Hoe meer we onze eigen stroom opwekken, opslaan en gebruiken, hoe kleiner de kans dat we het net uit balans brengen met onze stroomvraag óf ons stroomaanbod.

Daarom zeggen wij bij Groenpand: houd je energie zoveel mogelijk onder eigen dak!

Met zonnepanelen wek je je eigen stroom op. Ga de was dus niet ‘s nachts doen in de ouderwetse “dal”-uren, maar zet de wasmachine aan als de zon schijnt! Geen tijd of zin om je gedrag aan te passen aan het stroomnet? Koppel dan een thuisbatterij aan je zonnepanelen, dan kun je weer zelf bepalen wanneer je de was wilt doen. Met een slimme warmtepomp kun je hetzelfde doen: warm water maken als de zon schijnt, gratis douchen als de zon al onder is. Ook je elektrische auto in combinatie met een slimme laadpaal kan je tegenwoordig instellen zodat deze automatisch gaat laden op momenten dat er veel (groene) stroom beschikbaar is.

Als je deze slimme apparaten en slimme acties koppelt aan een dynamisch energiecontract dan wordt je ook beloond voor je goede gedrag. Dan betaal je namelijk de echte prijs van energie: als er veel elektriciteit beschikbaar is op het net is de stroom gratis (of je krijgt zelfs geld toe), als er weinig groene stroom beschikbaar is, is de elektriciteit juist duur.

Zo help je actief mee om het net in balans te houden. Goed voor jouw energierekening én voor het grotere plaatje.

Welkomstkado: Energiescan

Service en onderhoud

Groenpand